Expert interview: Roberta Haar over polarisatie en transatlantische relaties na Trump
Neem een sterk gepolariseerde samenleving, voeg een pandemie en wekenlange protesten toe en je krijgt de chaotisch verlopen Amerikaanse verkiezingen van 2020. Studio Europa Maastricht vraagt Roberta Haar, hoogleraar Foreign Policy Analysis & Transatlantic Relations (Maastricht University) wat Biden moet doen om de polarisatie in de Amerikaanse samenleving te bestrijden en de relaties met partners als de Europese Unie te herstellen. “Ik heb vertrouwen in de veerkracht van het Amerikaanse systeem.”
Halverwege het interview vertelt Roberta Haar een persoonlijke anekdote over een vriendin die haar schreef dat Democraten duivels – evil – zijn. “Evil?!”. Haar gezicht toont ongeloof. “Je mede-Amerikanen als evil beschouwen, dat is me nogal een overtuiging!” roept ze uit. “Een andere politieke mening hebben, maakt je niet slecht.” Direct na hun overwinning beloofden Joe Biden en Kamala Harris bruggen te slaan tussen Democraten en Republikeinen en ervoor te zorgen dat Amerikanen elkaar weer zouden beschouwen als landgenoten in plaats van vijanden.
Het zal een enorme kluif worden. Terwijl vandaag (14 december) het kiescollege officieel stemt voor Biden als president, accepteert een aanzienlijk deel van de bevolking nog altijd niet dat hij de verkiezingen heeft gewonnen. “Trump zal in de schijnwerpers blijven staan en de Amerikaanse politiek blijven beïnvloeden, dat is polariserend ”, zegt Haar. “Ik denk dat dat gevolgen zal hebben voor de Republikeinse partij. 74 miljoen Amerikanen hebben op Trump gestemd. Hij is een rockster met 74 miljoen groupies die hij kan motiveren. Republikeinen zullen die supporters willen behouden. “
Ook de Democraten proberen een manier te vinden om de verschillende vleugels binnen de partij binnenboord te houden. “Er zijn mensen die zich zorgen maken over verdeeldheid in de Democratische Partij”, zegt Haar. Onlangs hebben gematigde Congresleden en voormalig president Obama gepleit tegen het gebruik van de uitdrukking ‘defund the police’, populair bij progressieve Democraten. De gematigde Democraten vrezen dat de leus kiezers vervreemdt van de partij. Haar maakt zich niet al te veel zorgen: “Het idee dat Biden worstelt om met die verschillende groepen om te gaan, is overdreven. Republikeinen proberen daarmee een wig te drijven binnen de Democratische partij. Als er nooit meningsverschillen bestonden, zou beleidsvorming gemakkelijk zijn.”
De welvaartskloof dichten
Haar is duidelijk: Biden’s eerste taak is om zich te concentreren op de 74 miljoen die hem liever niét in het Witte Huis zien. “Biden moet de echte economische pijn van Trump-aanhangers erkennen.” Ter illustratie citeert Haar economische gegevens die aantonen dat minder dan 500 van de 3007 kiesdistricten op Biden hebben gestemd, maar die districten goed zijn voor 70% van het Amerikaanse bruto binnenlands product. Met andere woorden, degenen die het economisch voor de wind gaat, stemmen op de Democratische partij.
“De mensen die zich economisch achtergesteld voelen, hebben op Trump gestemd, nu en in 2016”, zegt Haar. “Ze zijn boos over hoe Wall Street in 2008 zonder straf wegkwam en ondervinden de nadelen van globalisering. Hoewel globalisering enorme rijkdom genereert, zijn de voordelen ervan diffuus, terwijl de nadelen mensen met banen in de industrie en mensen in de middenklasse raken – dat zijn de mensen die eronder lijden.” Bovenaan Biden’s to-do-list, als het aan Haar ligt: “De welvaartskloof en de langdurige ongelijkheden in Amerika rechtzetten.”
In die ongelijkheden ligt volgens Haar de oorsprong van de sociale polarisatie van de afgelopen jaren. Ze trekt parallellen. “In het Verenigd Koninkrijk hadden degenen die Remain stemden in het Brexit-referendum de waarde van hun woning aanzienlijk zien stijgen in de jaren voorafgaand aan het referendum. De Leave-stemmers waren degenen met dalende vastgoedprijzen, en, enigszins ironisch, degenen die de meeste EU-steun ontvingen. Ook in Frankrijk stemden de rijke gebieden voor Macron, de armere gebieden voor Le Pen. De overeenkomst is dat gemeenschappen die economisch onder druk staan, steun tonen voor populisme.”
“De Amerikaanse democratie heeft geen hervormingen nodig”
De verkiezingen van 2020, waarbij president Trump meer nepnieuws verspreidde en democratische instellingen harder aanviel dan ooit tevoren, leidde tot discussie over fundamentele hervormingen. Moeten nominaties voor het Hooggerechtshof minder politiek worden? Functioneert het kiescollege wel naar behoren? “Misschien is het een beetje controversieel, maar ik denk niet dat Amerikaanse democratie hervorming nodig heeft”, zegt Haar. “Amerika heeft een grassroots herstel van sociaal kapitaal nodig; Amerikanen moeten met elkaar in contact komen, bruggen slaan en sociale netwerken bouwen.”
Haar redenering: instituties bieden slechts een kader. “Ze werken alleen als mensen er leven in blazen”, zegt Haar, bijvoorbeeld door zich kandidaat te zijn stellen en andere publieke rollen te vervullen. “Trump begrijpt dit niet”, stelt Haar. “Hij wil instellingen manipuleren voor persoonlijk gewin en pronkt met het ontwijken van belastingen. Niemand zou moeten proberen belastingheffing te omzeilen, je moet blij zijn om een bijdrage te leveren! Alles zou instorten als we het allemaal zo zouden zien als Trump.”
“Mensen onderschatten de kwetsbaarheid van democratie”
Desondanks vindt Haar dat instellingen slecht functioneren. “Het Congres werkt niet zoals het zou moeten, met presidenten die hun toevlucht nemen tot meer uitvoerende bevelen dan ooit tevoren. Maar dat heeft wéér te maken met het feit dat Amerikanen elkaar niet vertrouwen”, stelt Haar. “De overheid is een weerspiegeling van de samenleving, niet andersom.” Met andere woorden: te veel vertrouwen in de kracht van instituties is gevaarlijk, omdat het uiteindelijk de mensen zijn die het systeem laten werken. En een democratie laten werken is hard werken.
“Mensen onderschatten de kwetsbaarheid van democratie, waar die ook is”, zegt Haar. “Er zijn altijd mensen die de vrijheid willen wegnemen, die Poetin, Orbán, Loekasjenko willen zijn en onderdrukkende middelen willen gebruiken. Het is rommeliger en moeilijker om mensen te laten verwoorden wat ze willen en dat te laten werken. Trump heeft de zaken bitter gemaakt, maar ik heb nog altijd vertrouwen in de veerkracht van het Amerikaanse systeem. Biden moet mensen bereiken die pijn hebben, en laten zien dat de overheid ook voor hen werkt.”
“De internationale leiderschap van de VS zal terughoudender zijn”
“De EU kan niet alleen een normatieve kracht zijn en achterover leunen”
Europese leiders denken dat het aantreden van Biden ook voor hen een nieuwe wind zal betekenen. “Polen en Hongarije zijn zonder twijfel de Europese verliezers van de verkiezing van Biden als president, maar dat hoeft niet per se slecht te zijn”, zegt Haar. De ministers van Buitenlandse Zaken van Nederland, Luxemburg en België hopen dat zij als winnaars uit de bus komen. Zo schreven ze onlangs een opiniestuk waarin ze hernieuwde internationale samenwerking met de VS verwelkomen. Worden hun wensen werkelijkheid? “Biden zei ‘we komen terug als Trump weg is’”, zegt Haar. “Hij is een internationalist, net als zijn nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan, die je zou kunnen omschrijven als een liberal hawk.”
Maar, waarschuwt Haar, “De VS begonnen zich terug te trekken uit de internationale arena toen Biden vice-president was onder Obama. Ik denk dat de VS het zat is om eindeloze oorlogen te voeren in het MIdden-Oosten. Bovendien is er een nieuwe, groeiende groep democraten die pleit voor terughoudendheid op het internationale toneel. Die benadering wordt steeds meer mainstream. Het leiderschap van de VS zal internationaal terughoudender zijn, maar hopelijk niet wat betreft klimaatverandering. ”
Dat betekent dat Amerikaanse steun voor de EU verre van vanzelfsprekend is. “De Europese Unie kan niet alleen een normatieve kracht zijn en achterover leunen. Ik vind dat Europeanen meer geopolitiek moeten denken. Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, heeft dat ook gezegd. De EU zou een partner van Amerika moeten zijn door bijvoorbeeld te investeren in haar eigen veiligheid en daarmee meer bij te dragen aan de NAVO.”
Het feit dat Europeanen niet evenredig bijdragen aan de kosten van hun eigen veiligheid is al een probleem sinds de jaren zeventig, toen de EU een economische uitdager werd, legt Haar uit. Dat was iets waar Trump op inspeelde. ‘Kijk nou, die Europeanen denken dat we sukkels zijn en alles maar betalen’, zei hij. Eerdere Amerikaanse regeringen hebben ook benadrukt dat de EU meer moet doen. Bob Gates, de minister van Defensie van Obama, zei zelfs dat de NAVO collectieve militaire irrelevantie riskeerde. En de Europeanen hébben meer gedaan. Negen NAVO-staten geven nu minstens 2% van hun bruto binnenlands product of meer uit aan veiligheid en defensie.” Maar de EU en de VS moeten bedenken hoe ze elkaar verder kunnen aanvullen, denkt Haar. “De EU en de VS hebben elkaar nodig om gemeenschappelijke bedreigingen, zoals hypersonische bedreigingen, tegen te gaan.”
Het valt te bezien wat de ware omvang zal zijn van Bidens hernieuwde internationalisme. In januari 2021 bepaalt de laatste verkiezingsronde in Georgia of de Senaat Republikeins blijft. Als dat zo is, zou dat het begin kunnen zijn van een periode van politieke verlamming en, ongetwijfeld, meer polarisatie, tot in ieder geval de tussentijdse verkiezingen van 2022 of de volgende presidentsverkiezingen van 2024. Haar zal nauwlettend in de gaten houden of de regering-Biden zal kunnen voldoen aan de hoge verwachtingen die ze heeft. “Dit Biden-team, met een groot aantal vrouwen met een achtergrond in arbeidseconomie en economische ongelijkheid, zou in staat kunnen zijn de welvaartskloof in Amerika te dichten. Die is tegenwoordig vergelijkbaar met die in Brazilië.”
Roberta Haar is Professor Foreign Policy Analysis & Transatlantic Relations (Maastricht University). Ook is ze een veelgevraagd commentator voor onder andere weekblad Elsevier.
Dit is het zevende deel van onze serie interviews met experts over Europese actualiteiten. We spreken met wetenschappers van Maastricht University vanuit verschillende disciplines over de actualiteit in Europa. Meer weten?
