Wat herinneren de Maastrichtse politieagent, taxichauffeur en orkestleider zich van de Eurotop in 1991? Konden ze gewoon naar hun huis, of waren de wegen afgesloten? En welke wijn bestelde François Mitterand bij de barman in het hotel? Dat onderzoeken Joep Leerssen en Bart Stol in het project Mestreech ’92. “Elke herinnering doet ertoe, ook die van gewone mensen.”
“Tijdens de top zaten deelnemende delegaties verspreid in de stad en over de regio, ook in Valkenburg. Vaak zaten meerdere delegaties samen in een hotel. Wat herinneren medewerkers zich van het contact tussen de delegaties? Heeft bondskanselier Helmut Kohl midden in de nacht kroketjes besteld? En welke taxichauffeur heeft de kroketjes gehaald?” Dat, vertelt Bart Stol, is het soort herinneringen waar hij en zijn collega Joep Leerssen naar op zoek zijn.
December 1991
In de geschiedenisboeken is genoeg te vinden over die maandag en dinsdag in december ‘91, waarna de Europese gemeenschap de Europese Unie werd en de euromunt het licht zag. “Je hoort een aantal dingen altijd terugkomen: het was kort na 1989, Duitsland stuurde aan op eenwording, en niet iedereen was daar onverdeeld blij mee”, aldus Leerssen. “Zo moest er wat gelijmd worden tussen premier Lubbers en Kohl. Lubbers had zich immers weinig enthousiast getoond over de Duitse eenwording.” Dus werd een prijskaartje aan die eenwording gehangen. “Duitsland moest bij het westen betrokken blijven”, aldus Leerssen. “Een gemeenschappelijke munt was daarvoor een manier.”
“De vraag hoe de lokale bevolking de Eurotop heeft beleefd, is nauwelijks gesteld.”
Maar dat verhaal is niet compleet. Stol: “De herinnering van gewone mensen aan de Eurotop speelt vrijwel geen rol in dat officiële verhaal, want de vraag hoe de lokale bevolking de Eurotop heeft beleefd, is nauwelijks gesteld.” Dus onderzoeken hoogleraar Europese letterkunde Leerssen eb historicus Stol dat nu, dertig jaar later. “Herinneringen worden op een gegeven moment geschiedenis, vaak is dat tussen dertig en vijftig jaar na dato”, aldus Leerssen. “Dan kristalliseren herinneringen zich uit in een historisch verhaal en wordt het belangrijk mensen te interviewen die erbij waren. Vaak gaat het dan ook om gewone mensen”, vertelt Leerssen.
Europese bobo’s
“Om een eerste indruk te krijgen, moet je terug naar krantenverslagen en journalistieke reportages uit de tijd”, legt Stol uit. “Die concluderen dat de lokale bevolking maar zijdelings bij de Eurotop betrokken was.” Toch moet de impact van de top enorm zijn geweest. “Er werd een enorme organisatorische kermis tot stand gebracht, met allemaal Europese bobo’s in Maastricht”, aldus Stol. “Het een zwaar beveiligde top en de top die de meeste journalisten trok, wel 2000. Brandweerlieden en politieagenten uit het hele land waren aanwezig. Er stond zelfs afweergeschut rond de Sint Pietersberg, om een mogelijke aanslag te voorkomen.”
De beveiliging is een terugkerend thema in de eerste gesprekken die Leerssen en Stol voeren. “Wat opvalt, is dat veel mensen sterk de gewaarwording hebben dat het door een beveiliging beheerste top was, veel meer dan de top in 1981, waarmee veel mensen onmiddellijk de link leggen”, vertelt Leerssen. “In ‘81 was het gemoedelijk, Thatcher ging shoppen op de Markt en in de Muntstraat. Tien jaar later overheerst het beeld van zwaailichten.”
Veel op het spel
Er stond dan ook nogal wat op het spel, daar op het eiland in de Maas. “Men voelde: dit is wellicht het laatste moment om een stap te zetten in de integratie”, vertelt Stol. “Dat maakt de top van Maastricht zo bijzonder. Grote deals in Europa worden normaal van tevoren voorbereid, maar in 1991 in Maastricht was dat niet het geval. Over enkele belangrijke onderwerpen bestond nog grote onenigheid vlak voordat de top begon. De leiders van de Europese Gemeenschap hebben twee dagen lang op het scherpst van de snede onderhandeld in het Gouvernement.” Dat leidde tot het Verdrag van Maastricht, een paar maanden later ondertekend in hetzelfde Gouvernementsgebouw.
“Ineens realiseren mensen zich dat hun herinneringen erfgoed zijn geworden”
De herinneringen van degenen die de onderhandelende ministers koffie serveerden, evenementen organiseerden, en aanwezig waren bij demonstraties, daar zijn Leerssen en Stol in geïnteresseerd. “De carnavalsvereniging, het Limburgs symfonieorkest, iedereen was erbij betrokken”, aldus Stol. “Dat rechtvaardigt de vraag; hoe is het door hen ervaren?” “Boze, demonstrerende Waalse boeren werden aan de grens tegengehouden”, vertelt Leerssen. “Dat is wel vermeld in de pers, maar hoe was het om daarbij te zijn?”
Die verhalen liggen niet voor het oprapen. “Niet elke taxichauffeur in Maastricht hangt aan de telefoon”, aldus Leerssen. “We beginnen bij mensen die identificeerbaar zijn, omdat ze verantwoordelijkheid hadden in de organisatie en ze in krantenberichten van toen worden genoemd. Ook plaatsen we oproepen.”
Stol: “Ik denk dat weinig mensen zich realiseren hoe waardevol hun herinneringen zijn. Dat komt doordat Europese integratie vooral op hoog politiek niveau wordt benaderd en via de media ook zo wordt verteld. Maar als je ze erop wijst, realiseren mensen zich ineens dat hun herinneringen erfgoed zijn geworden”, vertelt Stol. “Dat is ons motto, de drijvende kracht voor Joep en mij. Elke herinnering doet ertoe, ook die van gewone mensen.”
Vanaf 9 mei (Europadag) voeren Leerssen en Stol een jaar lang gesprekken met Maastrichtenaren en anderen in de regio bij wie de Eurotop sporen in het geheugen achterliet. In een parallel project tekenen ze herinneringen op van de hoogwaardigheidsbekleders die aanwezig waren, zoals ministers en diplomaten.
Stol: “De twee projecten verhouden zich tot elkaar als spelers en publiek bij een voetbalwedstrijd. Beide ervaren de wedstrijd op hun eigen manier. In de gesprekken met politici willen we hun wedstrijdstrategie in kaart brengen. In Mestreech ‘92 vragen we het publiek hoe zij de wedstrijd en alles wat daaromheen beleefd heeft.”
De bevindingen van beide projecten worden gepresenteerd op een speciale website. De eerste politieke interviews komen eind dit jaar online. De bevindingen van Mestreech ’92 volgen in mei 2022.
Heeft u herinneringen aan deze historische gebeurtenis? Deel ze met Joep Leerssen en Bart Stol op deze website.
*Foto featured image: Peter Schrijen
