Aanstaande januari bespreken tweehonderd willekeurig geselecteerde EU-burgers in Maastricht de toekomst van migratie in Europa als onderdeel van de Conferentie over de Toekomst van Europa. Studio Europa Maastricht daagt hoogleraar migratiestudies Melissa Siegel uit om antwoord te geven op de vier migratievraagstukken die de burgers worden voorgelegd. “De Europese Unie voert een ‘Europe first’-beleid. Het doet wat Trump wilde doen, maar zonder het toe te geven.”
Professor Siegel, de Conferentie over de Toekomst van Europa komt eraan en migratie is een van de belangrijkste ondewerpen. Gezien uw expertise willen we weten wat u denkt over de vier vragen die op de agenda staan.
“Het zijn moeilijke vragen, en ik heb over sommige meer te zeggen dan over andere. Maar let’s go!”
De eerste vraag is: hoe kan de EU een asiel- en migratieysteem opzetten dat solidariteit en verantwoordelijkheid combineert?
Siegel zucht diep. “Het is jammer dat we in de EU geen solidariteit zien met migranten van buiten de EU. En niet alleen Oost-Europese landen weigeren vluchtelingen op te nemen. De bereidheid om meer te doen dan het absolute minimum ontbreekt in de meeste landen, en dat is een groot probleem.”
Wat zou een oplossing kunnen zijn?
“Er moet een systeem komen van dwang en beloning. De huidige verdeelsleutel die bepaalt hoeveel migranten lidstaten moeten opnemen, is heel eerlijk. Het is gebaseerd op werkloosheidscijfers, BNP, bevolkingsomvang en -dichtheid. Op basis daarvan zouden landen financieel ondersteund moeten worden bij het opvangen van vluchtelingen. Grote hoeveelheden geld, geen druppel op een gloeiende plaat. Weigering mag niet worden toegestaan en moet worden bestraft, wat betekent dat die landen EU-financiering wordt ontzegd, of dat ze worden belast of beboet. Genoeg geld dat het pijn doet. Dat is een directe oplossing.”
De EU worstelt niet alleen met degenen die blijven, maar ook met degenen die terug moeten keren naar hun land van herkomst. De Conferentie vraagt deelnemers: hoe moet de EU samenwerken met landen buiten de EU om te zorgen voor een vlotte terugkeer van migranten die geen recht hebben om te blijven?
“De EU zou realistischer moeten zijn over haar terugkeerbeleid. Veel EU-landen willen bijvoorbeeld dat andere landen niet-onderdanen terugnemen. Maar het is onredelijk om Marokko te vragen Nigerianen terug te nemen alleen omdat ze via Marokko de EU zijn binnengekomen. Sommige regeringen willen geen mensen terugnemen die volgens hen verkeerd zijn behandeld door de EU. Ze begrijpen waarom hun burgers irregulier naar de EU zijn gemigreerd: omdat de EU niet genoeg reguliere migratiekanalen heeft! Ze zeggen: ‘wij laten jullie onderdanen zonder problemen ons land bezoeken, maar u laat de onze niet hetzelfde doen’. Als Amerikaan heb ik geen visum nodig om Europa te bezoeken, een Nigeriaan moet er wel een hebben. Die landen verwerpen het idee van een ‘Fort Europa’ waar hun burgers geen onderdeel van kunnen uitmaken.”
“Derde landen haten het om door de EU te worden verteld wat ze moeten doen”
Toch zullen er altijd mensen zijn die geen asielstatus krijgen en moeten terugkeren.
“Ja, en voor die gevallen heb je een sterke, respectvolle relatie met het land van herkomst nodig. De EU komt vaak in onderhandeling en zegt: ‘we zijn groter, sterker en we hebben meer geld’. Maar derde landen haten het om door de EU te worden verteld wat ze moeten doen. De EU kan niet geen neokoloniale macht zijn die anderen wéér vertelt wat ze moeten doen. Waar we een respectvolle band zien tussen met landen, verloopt de terugkeer soepel, zoals bij Kaapverdië en Georgië.”
De conferentie vraagt deelnemers ook hoe migranten het beste kunnen bijdragen aan onze samenleving.
“In veel opzichten zijn migranten al geselecteerd, opzettelijk of niet. Ze kiezen ervoor om te verhuizen, en migratie is zwaar. Gemiddeld zijn ze meer bereid en in staat om moeilijke tijden te doorstaan en iets van zichzelf te maken. En Europa heeft ze duidelijk nodig: het krijgt niet genoeg baby’s en produceert niet genoeg van wat het nodig heeft. Migranten zijn belangrijk voor het opvullen van tekorten op de arbeidsmarkten, die momenteel overal bestaan. Ze helpen ook prijzen van consumptiegoederen en -diensten te verlagen, waarvan vooral de lokale bevolking profiteert. Ze brengen goederen op de de markt die er anders niet zouden komen. Het zijn tenslotte niet de Nederlanders die groenten plukken.”
Siegel gaat verder. “Uit onderzoek blijkt ook dat ze onevenredig veel bijdragen aan innovatie. Het gaat daarbij niet alleen om hoogopgeleide migranten, maar ook om laagopgeleide migranten, want die maken tijd vrij voor de lokale bevolking. Zij maken het eten zodat je langer kunt werken of vrouwen de arbeidsmarkt kunnen betreden. En ze brengen nieuwe voedingsmiddelen en culturen in een samenleving. Dat vind ik positief, maar misschien is niet iedereen het met me eens.”
En hoe kan de EU een succesvolle integratie bevorderen?
“Er zijn genoeg manieren! Maar we zien gewoon geen initiatief voor dat soort beleid.”
Zoals?
Ten eerste hebben we een gastvrije cultuur nodig. Niet een samenleving die migranten met tegenzin tolereert, maar een die ze verwelkomt. Buddy- en mentorprogramma’s zijn belangrijk. Er moet ook steun zijn van de gemeenten waar migranten zich hebben gevestigd. Het is niet gemakkelijk om te ontdekken hoe een nieuwe samenleving werkt, bijvoorbeeld wat betreft het gezondheids- en onderwijssysteem. Daarnaast moet taaltraining makkelijk toegankelijk en van hoge kwaliteit zijn. En in het algemeen moeten asielaanvragen sneller worden verwerkt. Mensen verkeren nu langdurig in onzekerheid, wat problematisch is. Mensen die zeker een asielstatus zullen krijgen, zoals vluchtelingen uit Syrië, zouden onmiddellijk moeten kunnen werken en naar school kunnen gaan in plaats van jaren te wachten. En als de aanvragen eenmaal zijn verwerkt, moeten mensen veel sneller worden verplaatst. Op dit moment rotten mensen met recht op asiel weg in verschrikkelijke kampen in Griekenland.”
De EU zegt steeds vaker ‘we geloven in mensenrechten voor ons, en we zullen erover nadenken voor de rest’
Onlangs riep een groep van 12 EU-landen, waaronder Griekenland, Brussel op om de grensmaatregelen tegen migranten aan te scherpen. Volgens Politico zien sommige diplomaten het voorstel als een oproep om “pushbacks” – het proces waarbij migranten worden gedwongen de EU te verlaten voordat ze asiel kunnen aanvragen – te legaliseren. Wat vindt u daarvan?
“Het is absoluut ondenkbaar! Pushbacks zijn in strijd met het internationaal recht en mensenrechten. Als de EU gelooft in mensenrechten, moet het pushbacks categorisch uitsluiten.”
Waarom?
“Omdat je niet weet of de mensen die je terugstuurt recht hebben op asiel. Ze moeten de kans krijgen om hun asielverzoek in te dienen. Ik denk dat we meer politieke en juridische druk op EU-niveau nodig hebben om pushbacks tegen te gaan en de landen die het doen te bestraffen. Het lijkt erop dat de EU steeds vaker zegt: ‘wij geloven in mensenrechten voor ons, en we zullen erover nadenken voor de rest’. Europa heeft een ‘Europe first-policy’ gevoerd zonder het toe te geven. Het doet wat Trump wilde doen in de Verenigde Staten.”
Wat betreft grenzen: de Conferentie vraagt deelnemers hoe het beheer van de buitengrenzen van de EU kan worden verbeterd.
“Het zou niet aan Italië en Griekenland moeten zijn om alles in de Middellandse Zee aan te pakken; iedereen zou de kosten en baten van de buitengrenzen moeten delen. Het is de grens van Europa, dus Europa moet ervoor betalen. Er moet veel meer geld vanuit Brussel worden verdeeld naar de plaats waar het het hardst nodig is.”
Maar landen willen hun soevereiniteit niet opgeven.
“Als je efficiënt grensbeheer wil, moet het op deze manier. En het is absoluut mogelijk zonder dat de EU de grens met Griekenland overneemt. Je hebt politieke wil nodig. Ik zeg altijd: waar een wil is, is een weg. Het probleem is dat er geen wil is.”
Hoe los je dat probleem op?
“Dat is heel moeilijk. Misschien helpt het om het onderwerp wat meer op te splitsen. Misschien zijn bepaalde soorten migranten niet gewenst, maar andere wel. Laten we er niet over praten als één homogene groep. En we moeten mensen aan hun eigen geschiedenis herinneren. Europa heeft een kort geheugen heeft. Heel Europa stond op zijn kop na de Tweede Wereldoorlog. Iedereen had grootouders die op de een of andere manier ontheemd waren.”
Gepassioneerd beargumenteert Siegel dat we moeten proberen terug te keren naar de basis. “Je zou hopen dat iemand je zou opvangen als je je land ontvlucht. Maar als ik lesgeef aan beleidsmakers en grenswachten, vertellen ze me alles wat migranten niet mogen doen. Zouden zij ook zo behandeld willen worden als ze als ze zouden migreren, vraag ik ze. Nee, want op de een of andere manier is het anders als het over jou gaat. Mensen behandelen anderen niet zoals ze zelf behandeld willen worden. Volgden we dat simpele uitgangspunt maar wat meer…”
Melissa Siegel is hoogleraar migratiestudies aan de Universiteit Maastricht en UNU-MERIT, waar ze sinds 2010 de sectie migratie- en ontwikkelingsonderzoek leidt. Ze heeft een YouTube-kanaal over het onderwerp migratie.
