Minister van Financiën Sigrid Kaag sprak op 8 maart in haar ‘Europa-speech’ het aanwezige publiek in de Sint Janskerk van Maastricht toe. In de toespraak deelde ze haar visie op de EU-koers van het onlangs aangestelde Nederlandse kabinet. Naast het Stabiliteits- en Groeipact, waarin de Europese begrotingsregels staan bezegeld, sprak Kaag onder meer over de oorlog in Oekraïne, de noodzaak voor de EU om onafhankelijk te worden van Russisch gas en de klimaatcrisis. Na de speech ging Mathieu Segers, hoogleraar hedendaagse Europese geschiedenis en integratie aan Maastricht University en Europa Chair bij Studio Europa Maastricht, in gesprek met de minister. Ook was er tijd voor vragen vanuit het publiek, een mogelijkheid waar zowel de jonge studenten als oudere aanwezigen gebruik van maakten.
Oorlog in Oekraïne
Hoewel minister Kaag het in eerste instantie niet had zien aankomen, was ze genoodzaakt om tijdens haar toespraak in Maastricht de ontwikkelingen in Oekraïne aan te halen. “Toen ik de afspraak maakte om hier vandaag in Maastricht te komen spreken over Europese samenwerking, was ik – en wij allemaal – in de veronderstelling dat oorlog op ons continent iets van het verleden was,” sprak de minister. “De inval door Poetin betekende een ongemeen harde realiteitscheck.”
Volgens minister Kaag is de uitgebroken oorlog in Oekraïne een kans om de ‘niet eerder vertoonde eensgezindheid en daadkracht’ in de Europese Unie door te zetten. “De ongekende situatie vraagt om een andere Unie. Een Unie die niet voortmoddert, maar vooruitkijkt.” Ze ging ook in op de Euroscepsis die bestaat in Nederland: “De Europese Unie als samenwerkingsverband is geen vraag, maar een zekerheid. Het is hét verband waarop wij als Nederland volop moeten inzetten, juist ook vanuit ons nationale belang.” Hierin ziet ze zelfs een leidende rol voor de regering: “Dit kabinet wil een voortrekkersrol spelen in een sterke en slagvaardige Unie.”
Geopolitieke rol van Europa
Het kabinet heeft daarin drie prioriteiten, zo stelde Kaag: de geopolitieke rol van Europa, de financiële samenwerking binnen Europa en klimaatverandering. “In normale tijden zou financiele stabiliteit mijn eerste prioriteit als minister van Financiën, maar dit zijn geen normale tijden. De zorgen en opgaven voor Europa liggen natuurlijk op het vlak van geopolitiek.”
Volgens de minister moet Europa ‘als een van de grootste economieën ter wereld’ inzetten op het doorvoeren van economische sancties. “Ook onze economieën betalen een prijs voor de economische sancties, maar die moeten we niet vrezen. Alles dat ons raakt, raakt dat Rusland veel harder.” Europa zal daarnaast op militair niveau beter moeten samenwerken: “We zullen als Unie meer in staat moeten zijn op eigen kracht conflicten op te lossen. […] Nederland wil werken aan sterkere Europese defensiesamenwerking: een sterker Europa binnen de NAVO.” Tot slot verlangt minister Kaag van de EU dat het ‘een machtspolitieke factor’ durft te zijn. “We zetten ons daarom in om het vetorecht af te schaffen bij sancties, mensenrechtenschendingen en civiele missies.”
Stabiliteits- en Groeipact
Terwijl het in tijden van oorlog irrelevant lijkt, wilde de minister juist de financiële stabiliteit in Europa benadrukken. “Het lijkt misschien ongemakkelijk om tijdens een dusdanige politiek-militaire crisis te praten over geld, over welvaart en welzijn. Tegelijkertijd is het juist ook waar mensen zich zorgen over maken.” De huidige onrust in de wereld heeft de Europese economieën verzwakt. “Na lange tijd van lage inflatie en lage rente nemen deze weer toe. Dit raakt mensen in hun koopkracht en landen zien de rente op hun staatsschuld stijgen. Door de oorlog in Oekraïne zal dit verder verslechteren.”
Daarom gaat minister Kaag de komende tijd in gesprek over de modernisering van het Stabiliteits- en Groeipact. “Het is in ieders belang dat de overheidsfinanciën in de eurolanden er goed voorstaan. […] Juist in onstabiele tijden hebben we dat fundament hard nodig.” In 1997 spraken de EU-lidstaten af dat hun begrotingstekort niet boven de 3 procent van het nationaal inkomen zou uitstijgen en de staatsschuld niet meer dan 60 procent van het nationaal inkomen zou zijn.
Tijdens de vergadering over de herziening ervan zal de minister van Financiën vasthouden aan een aantal pijlers. Volgens minister Kaag moet de afbouw van staatsschuld niet alleen gerealiseerd worden met bezuinigingen, maar ook met hervormingen en investeringen. “Lidstaten met hoge schulden moeten in een verantwoord tempo terugkeren naar een verstandig niveau en dit kan niet alleen met budgettaire maatregelen.” Ook zal er ruimte moeten zijn voor de buigzaamheid van de regels: “In de afgelopen jaren hebben de Europese begrotingsregels hun flexibiliteit in buitengewone omstandigheden bewezen.” Tenslotte zal het pact ‘consistent, transparant en voorspelbaar’ moeten worden toegepast. “Op deze manier kan het stabiliteits- en groeipact weer functioneren zoals het bedoeld is – en bijdragen aan een gezonde Europese economie.”
Klimaatcrisis
Naast geopolitieke invloed en financiële stabiliteit, pleit minister Kaag voor minder afhankelijkheid van fossiele grondstoffen. “Poetin heeft laten zien de gaskraan als politiek instrument te kunnen en willen gebruiken.” Volgens Kaag moet de gasimport uit Rusland omlaag. Energie zou op die manier geen ‘bron van spanning’ zijn, maar één van ‘vooruitgang’ worden.
Ook pleit ze voor ‘grootscheepse actie’ op het gebied van klimaatverandering. “Wij zullen ons gedrag moeten veranderen. En met ‘wij’ bedoel ik zeker niet alleen de individuele burger, maar bovenal overheden en vervuilende industrieën.” Kaag ziet een aanzienlijke rol weggelegd voor de financiële sector: “Geldstromen sturen de economie, dus als wij duurzame initiatieven financieren en vervuilende initiatieven niet, heeft dit grote impact.”
De ambities die de Europese Commissie heeft liggen voor de aanpak van het klimaatprobleem, kunnen rekenen op steun van de Nederlandse regering. “En om dit te onderstrepen willen we koploper zijn in Europa.”
“Dit kabinet staat voor een Europese toekomst met een uitgestoken hand naar onze broeders en zusters binnen én buiten de Unie.’’ Met deze woorden sloot minister Kaag haar lezing uiteindelijk af.
