Fiedel van der Hijden (1958) beleeft van 26 augustus tot en met 4 september zijn laatste editie als artistiek leider van Cultura Nova. Tweeëndertig jaar geleden was hij een van de oprichters van dit internationale theaterfestival in Heerlen en de omringende (eu)regio. Heerlenaar Van der Hijden – zelf sinds kort woonachtig in België – weet als geen ander hoeveel kansen én moeilijkheden euregionale culturele samenwerking biedt. “Op het gebied van inhoud spreken we dezelfde taal, maar qua geldstromen is het een stuk lastiger.”
Volgens Van der Hijden is de bereidheid om samen te werken in de euregio groot, maar loopt het vaak spaak omdat er in Duitsland en België veel minder flexibel geld is voor culturele projecten dan in Nederland. “Ze stoppen wel veel geld in de eigen culturele infrastructuur, maar co-producties over de grens komen moeilijker van de grond.”
Cultura Nova heeft altijd geïnvesteerd in euregionale samenwerking. Van der Hijden: “Voor ons is de euregio heel belangrijk. We richten ons veel meer op Parkstad en de euregio dan op de Randstad bijvoorbeeld. De contacten met overheden en culturele organisaties in België en Duitsland zijn gelukkig goed, en over media-aandacht hebben we ook niet te klagen.”
Toch zijn diverse euregionale plannen van Van der Hijden noodgedwongen op de plank blijven liggen of alleen in Nederland uitgevoerd. “Incidenteel kunnen we voorstellingen over de grens tonen, maar gezamenlijke producties blijven lastig te financieren en realiseren. Een voorbeeld? We wilden een keer een Frans gezelschap in Aken laten optreden, maar zij moesten toen allerlei Duitse belastingen betalen. Dat zijn onnodige belemmeringen.”
Europese festivals
Op Europese schaal gaat de samenwerking de laatste jaren wel beter. Zo heeft Cultura Nova in 2018 met subsidie van het EU-programma Creative Europe een mooie samenwerking op kunnen zetten met acht andere Europese festivals. “Dit is ontstaan uit het voortraject van Maastricht Culturele Hoofdstad 2018, waarvoor theatermaker Airan Berg met kunstenaars uit verschillende landen een project deed op scholen in Parkstad. Dat was zo leuk dat we dachten: moeten we niet eens op Europees niveau een samenwerkingsproject proberen? We hebben toen de vertegenwoordigers van festivals uit Bulgarije, Denemarken, Finland, Frankrijk, Kroatië, Oostenrijk, Portugal en Roemenië uitgenodigd bij Cultura Nova en samen een plan uitgewerkt.”
“Op het gebied van de inhoud kunnen kunstenaars in de euregio elkaar al goed vinden, maar we moeten de samenwerking makkelijker maken.”
Het idee achter het project Centiphery was dat ieder festival twee kunstenaars uit de eigen regio verbond aan twee kunstenaars uit een ander land. Vanuit Cultura Nova waren dat theatermaker Lieke Benders en acteur Bart Bijnens. Zij hebben samen met een Franse choreograaf en een Roemeense beeldend kunstenaar een voorstelling gemaakt. “Het mooie is dat uit zo’n samenwerking ook weer andere projecten en contacten zijn voortgekomen”, aldus Van der Hijden.
Samenwerken vanuit inhoud
Van der Hijden gelooft vooral in klein beginnen en samenwerken vanuit de inhoud. “Op het gebied van de inhoud kunnen kunstenaars in de euregio elkaar al goed vinden, maar we moeten de samenwerking makkelijker maken. Het zou daarom goed zijn als er een eenvoudig platform was waarin België, Duitsland, de Duitstalige Gemeenschap en Nederland wat geld bij elkaar leggen om kunstenaars te faciliteren. Door een podium te bieden en vertrouwen te geven, kunnen er nieuwe dingen ontstaan.”
Volgens Van der Hijden moeten we ook veel meer laten zien wat er op cultureel gebied gebeurt in de euregio. “Mensen gaan wel over de grens om te tanken of boodschappen te doen, maar weten niet wat er gebeurt in bijvoorbeeld de musea en theaters. Euregionale culturele evenementen kunnen helpen om die blik te verbreden.”
Smalltalk
Hét euregionale project van deze editie van Cultura Nova is Smalltalk, een co-productie van Cultura Nova, Studio Europa Maastricht en Hoge Fronten, het gezelschap van theatermaker Lieke Benders. Smalltalk is een theatrale ontmoetingsreis. In mei vond een eerste editie plaats in Maastricht en Luik, op 27 en 28 augustus en 3 en 4 september aanstaande is het de beurt aan Heerlen en Aken. Van der Hijden: “Dit project brengt heel letterlijk de inwoners van de euregio dichter bij elkaar. Mensen uit Aken gaan met een bus naar het Tempsplein in Heerlen en mensen uit Heerlen gaan naar de Ungarnplatz in Aken. Ter plekke krijg je levensverhalen te horen van verschillende bewoners. Na afloop rijden beide groepen naar de grens voor een ontmoeting met elkaar.”
“Smalltalk laat mooi zien dat iedereen zijn raam kan openzetten en kan kijken waar de buurman mee bezig is.”
Het mooie aan dit project is volgens Van der Hijden dat je ontdekt dat er heel veel overeenkomsten zijn tussen de mensen in de euregio. “Er is dan wel een taalbarrière, maar dat is ook het enige. De mijnbouw is bijvoorbeeld een grote gezamenlijke geschiedenis, en we maken ons allemaal zorgen over het feit dat alles duurder wordt. Het is goed om te ervaren dat je eigenlijk één bent, dat je dezelfde ruimte en geschiedenis deelt, maar ook dezelfde problemen hebt. Dan kun je ook gemakkelijker samen naar oplossingen zoeken.”
“Smalltalk maakt ook inzichtelijk hoe een gemeenschap wordt opgebouwd en welke rol bepaalde mensen daarin spelen.” Zo vertelt Van der Hijden dat er in Luik bijvoorbeeld een mevrouw jarenlang conciërge was van een basisschool. “Zij had een ontzettend belangrijke rol in het sociale systeem van de wijk doordat ze alle kinderen en hun ouders kende. Lieke Benders heeft ook heel bewust schrijvers en muzikanten uit België en Duitsland bij het project betrokken. Dat vind ik een grote kwaliteit.”
“Smalltalk laat mooi zien dat iedereen zijn raam kan openzetten en kan kijken waar de buurman mee bezig is. Je moet de grote schaal van euregionale culturele samenwerking faciliteren, maar klein beginnen met projecten als deze.”
Wat hoopt Van der Hijden zelf nog te ontdekken in de euregio nu hij na Cultura Nova meer tijd krijgt? “Ik zou graag meer musea in België en Duitsland willen bezoeken. Daar haal ik altijd veel inspiratie uit.”
Fotocredits featured image: Janis van der Hijden
Heeft Smalltalk je interesse gewekt en wil je mee op deze theatrale ontmoetingsreis? Dat kan op 27 & 28 augustus en 3 & 4 september. Tickets zijn hier te verkrijgen.
