Ontdek
het erfgoed
van Europa
Het Verdrag van Maastricht (1991/1992)
Het Verdrag van Maastricht is een mijlpaal in de Europese geschiedenis. Met dit verdrag werd de Europese Unie (EU) opgericht, de euro en het Europees burgerschap ingevoerd en de Europese samenwerking uitgebreid naar veel nieuwe terreinen. In 2018 ontving het Verdrag van Maastricht van de Europese Commissie het prestigieuze Europees Erfgoedlabel, omwille van zijn grote belang voor de Europese geschiedenis, cultuur en identiteit.
Europees Erfgoedlabel voor het Verdrag van Maastricht
Het ‘European Heritage Label’ (EHL) wijst locaties aan die een sleutelrol hebben gespeeld in Europa en bij de totstandkoming van de Europese Unie. Locaties die het label krijgen, staan symbool voor de Europese idealen, waarden, geschiedenis en integratie.
Maar weinig verdragen hebben zo’n grote invloed gehad op het dagelijks leven van Europeanen als dat van Maastricht. Daarom heeft de Europese Commissie het Verdrag in 2018 bestempeld tot Europees Erfgoed. Dit gebeurde op voorspraak van de Nederlandse regering en de Provincie Limburg. Het is een bijzondere eer. In Nederland hebben slechts drie andere zogenoemde sites het Erfgoedlabel gekregen: Kamp Westerbork, het Vredespaleis in Den Haag en de Koloniën van Weldadigheid.
Oral History
Mede in het kader van het 30-jarig jubileum van het Verdrag van Maastricht werkt Studio Europa Maastricht aan twee oral history-projecten. Oral history is een vorm van geschiedschrijving op basis van interviews. Historici ondervragen mensen over hun herinnering aan een specifieke gebeurtenis waarbij ze betrokken waren. Dat kunnen belangrijke politieke gebeurtenissen zijn, zoals het sluiten van verdragen, maar ook ervaringen uit het dagelijks leven, zoals het feestelijk optuigen van een winkel of café ter ere van de Eurotop van Maastricht in 1991. Partner in het oral history-project Mestreech ’92 is Chapeau Magazine.
Politiek oral history-project: Nederland, Europa en het Verdrag van Maastricht
Wat gebeurde er achter de gesloten deuren in het Gouvernement op negen en tien december 1991? Welke regeringsleiders domineerden de Eurotop? Hoe kwamen de deals tot stand? Wie waren de winnaars, wie de verliezers? Dit zijn enkele van de vragen waar we antwoord op zoeken in ons politieke oral history-project.
We stellen die niet alleen aan de hoge heren en dames politici en diplomaten. Maar ook aan bankiers, economen, lobbyisten, journalisten en opiniemakers. We richten ons in de eerste plaats op de Nederlandse kant van het verhaal, maar laten ook relevante actoren uit de ons omringende landen – Duitsland, België, Luxemburg, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – aan het woord.
Publieksproject oral history: Mestreech ’92
We verzamelen ook de verhalen van de ‘gewone’ Maastrichtenaren en Limburgers. Want alle herinneringen aan de Eurotop van 1991 en ondertekening van het verdrag in 1992, zijn cultureel erfgoed. Ook die van het grote publiek. Ze leren historici hoe een lokale gemeenschap inspeelde op een gebeurtenis van wereldbelang.
Was u tijdens de Eurotop chauffeur van regeringsleiders? Deed u mee aan de boerenprotesten? Speelde u als ondernemer of met uw vereniging in op deze bijzondere gebeurtenis? Heeft u misschien als ambtenaar meegewerkt aan de voorbereidingen? Neem dan contact met ons op. Dat kan via de website van Mestreech ’92. Bekijk de eerste anekdotes en deel ook uw verhaal!act us. You can do so via the website of Mestreech ’92 (in Dutch). Check out the first anecdotes and share your story, too!
Online special met Historisch Nieuwsblad:
Europa komt samen
Brexit, de euro, het corona-steunpakket, opvang van vluchtelingen, de klimaatagenda: Europese politiek is het gesprek van de dag. Maar wie de actualiteit wil snappen, moet de voorgeschiedenis kennen. Te beginnen bij het stichtingsmoment van de Europese Unie: het Verdrag van Maastricht uit 1992.
Daarom lanceren Studio Europa Maastricht en Historisch Nieuwsblad het online-magazine ‘Europa komt samen. Het Verdrag van Maastricht 1992.’ In deze video geeft prof. dr. Mathieu Segers een klein voorproefje.
5 vragen & antwoorden over het Verdrag van Maastricht
Waar gaat het Verdrag van Maastricht over?
Het Verdrag van Maastricht (1992) is een van de belangrijkste verdragen in de geschiedenis van Europa en de Europese integratie. Met dit verdrag richtten de twaalf lidstaten van wat toen nog de Europese Gemeenschap (EG) heette, de Europese Unie (EU) op. Deze Unie maakte het mogelijk om de Europese samenwerking verder te verdiepen, te verbreden en te stroomlijnen.
Het verdrag is tot stand gekomen tijdens de topontmoeting van EG-leiders in Maastricht op 9 en 10 december 1991. De ondertekening volgde op 7 februari 1992, in het Limburgse Gouvernement aan de Maas. Samen met de Verdragen van Rome (1957) vormt het Verdrag van Maastricht het fundament van de huidige EU.
De Europese Gemeenschap bestond in 1992 uit twaalf lidstaten die samen de EU oprichtten: België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Groot-Brittannië, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Portugal en Spanje.
Het verdrag zelf inzien
Wil je het Verdrag van Maastricht eens bekijken? Dat kan: in het Limburgs Gouvernement aan de Maas ligt een kopie. Die kun je bekijken tijdens een van de vele rondleidingen die de provincie organiseert. Vanwege de huidige coronamaatregelen is het momenteel niet mogelijk om de expositie fysiek te bezichtigen. Zodra dit weer kan, zal dit op de website van de Provincie vermeld worden. Je kunt de expositie wel alvast digitaal bezoeken via de virtuele rondleiding door het Gouvernement aan de Maas.
Het oorspronkelijke verdrag is in meerdere talen te vinden op de website van de EU. Maar pas op: het is een buitengewoon saaie en ingewikkelde tekst.
Dat komt onder meer omdat er tussen de lidstaten meningsverschillen bestonden over verschillende besluiten die zij in Maastricht moesten nemen. Die verschillen dekten ze vaak af met vage bewoordingen. Zo kon ieder land uiteindelijk zijn eigen uitleg geven aan het verdrag en ermee instemmen. Dit heeft er wel voor gezorgd dat er tot op de dag van vandaag discussie bestaat over hoe bepalingen uit het verdrag moeten worden uitgelegd.
Verdrag betreffende de Europese Unie
De officiële naam van het Verdrag van Maastricht is eigenlijk Verdrag betreffende de Europese Unie. Die naam hoor je zelden, omdat het gebruikelijk is verdragen te vernoemen naar de plaats waar ze gesloten zijn.
Waarom is het verdrag belangrijk?
De afspraken die de lidstaten in Maastricht maakten, hebben veel veranderingen in gang gezet. Geen verdrag in de recente geschiedenis heeft zoveel invloed gehad op het dagelijks leven van Europeanen als dat van Maastricht. De belangrijkste bepalingen op een rijtje:
Euro
Met het Verdrag van Maastricht creëerden de lidstaten de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU). Deze maakte het mogelijk om de economische integratie in de EU verder te verdiepen. Het belangrijkste onderdeel van de EMU is de gemeenschappelijke Europese munt: de euro. Inmiddels gebruiken al 19 van de 28 EU-lidstaten de euro. Mede dankzij de EMU en euro is de EU de grootste economische speler op het wereldtoneel, met de Verenigde Staten en China als goede tweede en derde.
Meer inspraak voor Europees Parlement en burger
Het Verdrag van Maastricht heeft het Europees Parlement meer inspraak in de Europese besluitvorming gegeven. Daarnaast geeft het EU-burgers meer mogelijkheden om tegen Europese besluiten te protesteren. Bijvoorbeeld via de Europese ombudsman, die via het verdrag in het leven is geroepen.
Europees burgerschap
Via het Verdrag van Maastricht introduceerden de lidstaten het Europees burgerschap. Dit burgerschap is een aanvulling op je nationale identiteit (bijvoorbeeld Nederlander, of Belg), geen vervanging ervan. Het is ingevoerd om de Europese identiteit en solidariteit te versterken. Maar het geeft burgers van EU-lidstaten ook een aantal rechten. Wellicht het belangrijkste is het recht om overal in de EU te wonen, te werken en te studeren.
Meer Europese samenwerking
Het Verdrag van Maastricht zorgde voor een enorme uitbreiding van de terreinen waarop EU-lidstaten samenwerken. Tot 1991 beperkte de Europese integratie zich vooral tot economisch vlak, maar sindsdien hebben de lidstaten ook grote stappen gezet op het gebied van onder meer milieu, migratie- en asielbeleid en de bestrijding van criminaliteit en terrorisme. Daarnaast hebben ze de ambitie uitgesproken om nauwer samen te werken op terreinen als buitenlandpolitiek, defensie en sociaal beleid.
Waarom is het Verdrag gesloten?
Een belangrijk verdrag als dat van Maastricht komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. Het verdrag was de uitkomst van een lang en ingewikkeld proces. Dat proces ging terug tot de jaren vijftig. Toen zetten de founding fathers van de Europese integratie (België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland en West-Duitsland) de eerste stappen op weg naar een verenigd Europa.
Gemeenschappelijke Europese markt
Met de Verdragen van Rome (1957) legden zij het fundament voor onder meer de gemeenschappelijke Europese markt, die is gebaseerd op vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal tussen de lidstaten.
Verdragen van Rome
Met de Verdragen van Rome richtten België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland in 1957 onder meer de Europese Economische Gemeenschap op. De EEG was de belangrijkste voorloper van de EU. Na de oprichting van de EEG werd de Europese Gemeenschap al snel de verzamelnaam voor de landen die deelnamen aan de Europese integratie.
Gemeenschappelijke munt?
Eind jaren tachtig leek de tijd rijp voor een nieuwe grote stap in de Europese integratie: de invoering van één Europese munt. Deze zou de handel tussen de inmiddels twaalf lidstaten nog makkelijker moeten maken.
Ondernemers en banken drongen erop aan, evenals sommige politici en de Europese Commissie. Voorvechters van een Europese federatie (‘superstaat’) zagen de invoering van een gezamenlijk munt als een middel om hun ideaal dichterbij te brengen.
Maar er was ook veel twijfel. Voor alle lidstaten was het opgeven van de eigen munt een zeer ingrijpende stap. West-Duitsland bijvoorbeeld hechtte erg aan de Duitse mark. Deze munt was zo sterk en belangrijk in de wereldeconomie dat hij de Duitsers veel invloed verschafte in de Europese samenwerking.
1989
Het wonderjaar 1989 bracht de discussie over een gemeenschappelijke Europese munt in een stroomversnelling. Op 9 november viel de Berlijnse Muur. Deze verrassende gebeurtenis luidde het einde in van de Koude Oorlog en het IJzeren Gordijn, dat Europa (en Duitsland) sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in tweeën spleet. Het zorgde voor euforie, maar ook voor angst.
West- en Oost-Duitsland wilden weer één land worden. Daarmee zou er een nieuw en machtiger Duitsland ontstaan, dat zijn buurlanden weer kon overheersen. Maar onder leiding van president François Mitterrand en bondskanselier Helmut Kohl ontwikkelden de Franse en Duitse regeringen een voorstel: de Duitse eenwording kon alleen doorgaan, indien het verenigde Duitsland zich stevig verankerde in een nieuw en hechter Europees samenwerkingsverband.
Europese Unie
Dat samenwerkingsverband werd de EU, met een gemeenschappelijke Europese munt als belangrijkste waarborg: deze nieuwe munt moest de lidstaten steviger aaneensmeden en de onderlinge handel vergemakkelijken.
Daarnaast moest de gezamenlijke munt een tegenwicht bieden aan de economische macht van de Duitse reus (door het afschaffen van de Duitse mark). Dit plan om tegelijkertijd de Europese machtsbalans na de Koude Oorlog te behouden en de Europese integratie te stimuleren, werd met het Verdrag van Maastricht definitief beklonken.
Waarom in Maastricht?
Maastricht kon in december 1991 de Eurotop organiseren, omdat Nederland toen het halfjaarlijkse voorzitterschap van de Europese Gemeenschap bekleedde. Inmiddels vinden de belangrijke Europese toppen in Brussel plaats, maar in 1991 werden deze ook nog georganiseerd in het land dat het roulerend EG-voorzitterschap droeg.
De Nederlandse regering koos voor Maastricht mede vanwege de ligging: dicht bij Brussel, toen ook al de belangrijkste Europese vergaderplaats. Daarnaast had Maastricht de nodige ervaring, omdat het in 1981 al eens een Eurotop had georganiseerd.
Diplomatieke thriller
De Eurotop van 9 en 10 december 1991 werd een spannende aangelegenheid. Alle regeringsleiders van de Europese Gemeenschap gaven acte-de-préséance in Maastricht, waaronder de Franse president François Mitterrand, de Duitse bondskanselier Helmut Kohl en de Britse premier John Major. De meeste afspraken die zij in Maastricht wilden maken, waren in de maanden daarvoor al koortsachtig voorbereid door hun ambtenaren en adviseurs, in samenwerking met de Europese Commissie en EG-voorzitter Nederland. Maar ondanks de intensieve voorbereidingen was het allerminst zeker dat de top zou slagen; de oprichting van de EU hing aan een zijden draadje.
Lastige Britten
Binnen alle lidstaten bestond twijfel over de grote sprong voorwaarts. Vooral de Britten lagen dwars. Zij zagen bijvoorbeeld niets in het invoeren van een gemeenschappelijke munt. Slechts ternauwernood kon voorkomen worden dat de Britse delegatie het verdrag met een veto torpedeerde. Dat was mede te danken aan de intensieve lobby van de Nederlandse premier Ruud Lubbers en minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek. In ruil voor de toezegging dat Groot-Brittannië de euro niet hoefden in te voeren – een zogenaamde opt-out – ondertekenden de Britten toch het historische Verdrag van Maastricht.
Brexit
Veel politieke betrokkenen en historici beschouwen de Britse worsteling met het Verdrag van Maastricht en de gemeenschappelijke Europese munt als het begin van de Brexit. De weigering van de Britten om hun eigen munt (de trotse Britse pond) op te geven, en de opt-out die ze in Maastricht bedongen bij de invoering van de euro, geldt achteraf als de eerste Britse stap richting de uitgang van de EU.
Wat merk ik er nu nog van?
De invloed van het Verdrag van Maastricht is nog altijd zeer groot. Als onderdeel van het juridisch fundament van de EU bepaalt het nog steeds hoe de lidstaten vandaag de dag samenwerken.
De open eindjes van Maastricht
Minstens zo belangrijk is dat het Verdrag van Maastricht verschillende vraagstukken heeft opengelaten. De lidstaten konden het in 1991 bijvoorbeeld niet eens worden over de vraag of de EU ook een echte politieke unie zou moeten worden, waarin de lidstaten veel meer bevoegdheden overdragen aan de gezamenlijke Europese instellingen in Brussel (zoals de Europese Commissie en het Europees Parlement). Datzelfde geldt voor de vraag hoe de EU hervormd zou moeten worden als er nieuwe landen zouden toetreden; en voor de vraag wat de rol van de EU moet zijn op het wereldtoneel.
Deze en andere heikele punten hebben de lidstaten destijds voor zich uitgeschoven. Ze zijn sindsdien alleen maar urgenter geworden. Maar het vinden van gezamenlijke antwoorden is met de gestage groei van het aantal EU-landen na 1992 niet makkelijker geworden. En dat heeft weer gevolgen voor de Europese samenwerking en slagvaardigheid in actuele kwesties. Denk bijvoorbeeld aan de eurocrisis, de vluchtelingencrisis, of de relatie met de Verenigde Staten en China.
Wie de Europese samenwerking sinds 1992 overziet, merkt hoe complex en omvangrijk de erfenis van het Verdrag van Maastricht is. Je treft haar overal aan, op Europees, landelijk en lokaal niveau. En vaak dichterbij dan je denkt: in je portemonnee, je stad, je supermarkt, op straat, je school, en je werk. Elke dag weer.
Europa-archief
In samenwerking met onder meer het Historisch Centrum Limburg ontwikkelen we een Europa-archief. Dit archief is bedoeld om historische bronnen over het Verdrag van Maastricht te verzamelen en toegankelijk te maken. Zoals bronnen over de politieke achtergrond, de onderhandelingen rond het verdrag en over de ontwikkeling van de Europese samenwerking sinds 1992. Dit archief vormt een belangrijke basis voor verschillende educatieve projecten.
Europe Calling!
Toen het Verdrag van Maastricht 25 jaar bestond, waren Provincie Limburg en Gemeente Maastricht verenigd in het samenwerkingsverband Europe Calling! Dit programma behelsde niet alleen viering en herinnering, maar had ook aandacht voor de financiële en economische problemen in Europa, het solidariteitsvraagstuk en de discussie over de openheid van Europa.
Een jaar lang werden meer dan 100 activiteiten georganiseerd in en om Maastricht. De Limburgse hoofdstad werd een ontmoetingsplaats voor debat en dialoog over Europa. Hier ontstond het idee voor het programma ‘Maastricht, Working on Europe’: het vervolg van deze samenwerking, waarbij ook Maastricht University als partner aansloot, en daarmee het programma met baanbrekend onderzoek en Europa-expertise weet te ondersteunen.
